Η ακτινοθεραπεία (RT) είναι μια μέθοδος που χρησιμοποιείται συχνά σαν αντιμετώπιση για τη θεραπεία του καρκίνου. Κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας μπορεί να εμφανιστούν οξείες ή/και χρόνιες αλλαγές στο δέρμα οι οποίες να ενέχουν κίνδυνο επηρεασμού της ποιότητας ζωής του ογκολογικού ασθενούς. Οι αντιδράσεις ακτινοβολίας μπορεί να οδηγήσουν σε καθυστέρηση της ογκολογικής θεραπείας και λειτουργικές διαταραχές.
Τι είναι δερματίτιδα που προκαλείται από Ακτινοθεραπεία
Η δερματίτιδα που προκαλείται από ακτινοθεραπεία ή αλλιώς Ακτινική Δερματίτιδα, είναι μια κοινή παρενέργεια της θεραπείας με ιονίζουσα ακτινοβολία. Η παθοφυσιολογία του δέρματος που ακτινοβολείται παρουσιάζει σαν αντίδραση ένα συνδυασμό μεταξύ τραυματισμού από την ακτινοβολία και της επακόλουθης φλεγμονώδους απόκρισης, ενώ μπορεί να συμβεί και κατά την είσοδο και έξοδο από την ακτινοβολία. Η ιονίζουσα ακτινοβολία βλάπτει τη μιτωτική ικανότητα των βλαστικών κυττάρων στο βασική στιβάδα του δέρματος, αποτρέποντας την διαδικασία επούλωσης και συνεπώς την υγεία του δέρματος. Οι αντιδράσεις είναι εμφανείς μία έως τέσσερις εβδομάδες μετά την έναρξη θεραπείας και μπορεί να συνεχιστούν για αρκετές εβδομάδες μετά τη θεραπεία.
Οι ακτινοβολίες υψηλής έντασης που χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη ακτινοθεραπεία παράγουν αποτελέσματα άμεσου και έμμεσου ιονισμού που οδηγούν όχι μόνο σε τραυματισμό καρκινικών κυττάρων, αλλά επίσης ενέχουν κίνδυνο τραυματισμού φυσιολογικών ιστών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απολέπιση, (ξεφλούδισμα) και αποβολή της επιδερμίδας, ανάλογα με τη συνολική δόση ακτινοβολίας που παρέχεται. Η βλάβη της λειτουργίας του φραγμού του δέρματος ενέχει τους κινδύνους σχηματισμού τραυμάτων, απώλειας της ανοσολογικής λειτουργίας και μόλυνσης.
Τύποι Ακτινικής Δερματίτιδας
Η δερματίτιδα που προκαλείται από ακτινοθεραπεία (Ακτινική Δερματίτιδα), διακρίνεται σε oξεία και xρόνια.
Η οξεία ακτινική δερματίτιδα εμφανίζεται μέσα σε διάστημα 90 ημερών από την έκθεση σε ακτινοβολία. Ο ασθενής μπορεί να εμφανίσεις αλλαγές στο δέρμα που κυμαίνονται από εξασθενημένο ερύθημα (κοκκίνισμα) και απολέπιση (ξεφλούδισμα του δέρματος) έως νέκρωση του δέρματος (θάνατος των κυττάρων του δέρματος) και έλκος, ανάλογα με τη σοβαρότητα της αντίδρασης.
Το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου (ΗΠΑ) έχει αναπτύξει 4 κριτήρια για την ταξινόμηση της οξείας δερματίτιδας που προκαλείται από ακτινοβολία:
Βαθμός 1- Ήπιο ερύθημα ή απολέπιση.Βαθμός 2- Μέτριο έως έντονο ερύθημα ή ανομοιόμορφη, οιδηματώδης απολέπιση που περιορίζεται στις πτυχές και ρυτίδες του δέρματος. Μέτρια διόγκωση-πρήξιμο.Βαθμός 3- Συρρέουσα, υγρή απολέπιση με διάμετρο μεγαλύτερη από 1,5 cm, η οποία δεν περιορίζεται στις πτυχές του δέρματος. Οίδημα (σοβαρό πρήξιμο).Βαθμός 4- Νέκρωση δέρματος ή έλκος του χόριου του δέρματος πλήρους πάχους.
H χρόνια ακτινική δερματίτιδα από ακτινοβολία μπορεί να εμφανιστεί μέσα σε χρονικό διάστημα από 15 ημέρες έως 10 χρόνια, ή και περισσότερο μετά την έναρξη της θεραπείας με ακτινοβολία. Είναι μια επέκταση της οξείας διαδικασίας και περιλαμβάνει περαιτέρω φλεγμονώδεις αλλαγές στο δέρμα.
Οι χρόνιες αλλαγές που προκαλούνται από την ακτινοβολία στο δέρμα χαρακτηρίζονται από:
- Η εξαφάνιση των πόρων του δέρματος
- Αύξηση του κολλαγόνου και βλάβη των ελαστικών ινών στο χόριο του δέρματος
- Εύθραυστη όψη της επιδερμίδας
- Τηλεαγγειεκτασία (διατεταμένα μικρά τριχοειδή αγγεία).
Οι δευτερογενείς καρκίνοι του δέρματος μπορεί επίσης να προκύψουν από επαναλαμβανόμενη έκθεση σε ακτινοθεραπεία, με ποιο σύνηθες το βασικό κυτταρικό καρκίνωμα.
Παράγοντες κινδύνου για Ακτινική Δερματίτιδα
Οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη Ακτινικής Δερματίτιδας περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων, τον τύπο, την τεχνική και τη δόση ακτινοβολίας, τους χημειοθεραπευτικούς παράγοντες, τυχόν προϋπάρχουσες χρόνιες ασθένειες, κάπνισμα, ηλικία, διατροφικές συνήθειες, εφαρμογή τοπικών προϊόντων δέρματος στην πάσχουσα περιοχή πριν την ακτινοβολία καθώς και παρατεταμένες θεραπείες που απαιτούν έκθεση σε ακτινοβολία.
Διαχείριση της Ακτινικής Δερματίτιδας
Σημαντικές παράμετροι που συμβάλλουν στη διαχείριση της Ακτινικής Δερματίτιδας είναι ο έλεγχος δόσης και κατανομής της ακτινοβολίας, η ενδεχόμενη διακοπή ταυτόχρονης φαρμακευτικής αγωγής όταν εμφανιστεί δερματική αντίδραση, η παρακολούθηση για τυχόν αλλαγές στο δέρμα κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας αλλά και ο σωστός καθαρισμός και η περιποίηση του δέρματος. Για την φροντίδα της πάσχουσας δερματικής επιφάνειας χρησιμοποιούνται ενυδατικά, μαλακτικά προϊόντα, τοπικά κορτικοστεροειδή και επουλωτικοί επίδεσμοι.
Τι πρέπει να αποφεύγεται
Οι πάσχοντες πρέπει να αποφεύγουν την έκθεση στον ήλιο καλύπτοντας την περιοχή θεραπείας με προστατευτικά ρούχα ή αντιηλιακό ευρέος φάσματος(SPF 50+). Ακόμη, να μην χρησιμοποιούν τοπικά ερεθιστικά του δέρματος, όπως αρώματα, αποσμητικά και λοσιόν με βάση το αλκοόλ και να προσέχουν τη δημιουργία τυχόν εκδοράς (γδάρσιμο) στην πληγείσα περιοχή.
Πλέον έχουν αναπτυχθεί ειδικά σχεδιασμένα σκευάσματα για την πρόληψη και θεραπεία των συμπτωμάτων της δερματίτιδας που προκαλείται από την ακτινοβολία.
Δίνοντας έμφαση στην ποιότητα ζωής του Ογκολογικού Ασθενή
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες από τη χορήγηση χημειοθεραπείας δυσχεραίνουν την καθημερινότητα του καρκινοπαθούς. Η χρήση υποστηρικτικής αγωγής που περιορίζει τη συχνότητα και την ένταση τέτοιων συμπτωμάτων, κρίνεται αναγκαία γιατί: “σημαντικό για κάποιον που νοσεί δεν είναι μόνο να επιβιώσει αλλά και να ζει καλύτερα”.
Σχετικά με τον Έμετο και τη Ναυτία
Ο έμετος και η ναυτία που προέρχονται από τη χημειοθεραπεία, έχουν αναγνωριστεί από την πλειοψηφία των ασθενών ως οι ανεπιθύμητες ενέργειες που προκαλούν το μεγαλύτερο φόβο και απαντώνται σε μεγάλη συχνότητα1. Ο επιτυχής έλεγχός τους, αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη σωστή χορήγηση της χημειοθεραπείας, και κατά προέκταση σχετίζεται με την ανταπόκριση σε αυτήν και τα οφέλη επιβίωσης που προσφέρει στους ασθενείς με κακοήθεις νεοπλασίες.
Η εξέλιξη της αντιεμετικής προφύλαξης συγκαταλέγεται στις 5 πιο σημαντικές εξελίξεις της Σύγχρονης Ογκολογίας τα τελευταία 50 χρόνια 1,2.
Στόχος θεραπείας
Με προσανατολισμό στις πλέον σύγχρονες και αποτελεσματικές θεραπείες που αφορούν την Υποστηρικτική Αγωγή του ογκολογικού ασθενή , ο θεραπευτικός στόχος της εξελιγμένης αντιεμετικής αγωγής είναι η πρόληψη της οξείας και καθυστερημένης φάσης του εμέτου και της ναυτίας που σχετίζονται με υψηλά εμετογόνο χημειοθεραπεία καθώς και η πρόληψη της οξείας και καθυστερημένης φάσης του εμέτου και της ναυτίας που σχετίζονται με μέτρια εμετογόνο χημειοθεραπεία, όροι που συνδέονται με το ποσοστό των ασθενών που εμφανίζουν ναυτία και έμετο από τη χημειοθεραπεία (90% για την υψηλή και 31-90% αντίστοιχα για την μέτρια). Η έρευνα των τελευταίων ετών έχει οδηγήσει πλέον σε αξιόπιστες θεραπευτικές λύσεις στην αντιεμετική προστασία και στη δυνατότητα πρόσβασης των ασθενών σε καινοτόμες αγωγές που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής τους.
1. N Engl J Med 2016;374:1356-67
2. ASCO, 2014 (https://www.asco.org/about-asco/press-center/news-releases/asco-50th-anniversary-poll-names-top-5-advances-past-50-years)
English